سيمای شهرت گريز حامد فاريابی قسمت ششم

زشت يا زيباست حامد بر بشر تحويل شد

حامد فاريابی

حامد فاريابی آثار منظومش را خود تدوين كرده است و در تدوين اين آثار ، دو روش بكار برده :ء

يكی روش الفبائی :ء اين ميتود تنها « در جلد اول ادبيات حامد » رعايت شده است .

دوم روش تاريخوار :ء بقيه آثارش را به اين روش مُدَوَن كرده است . به اين روش هم خيلی دقيق بوده ، يعنی روز ، ماه و سال را درنظر داشته است . اين روش علمی تر روشيست كه در ترتيب آثار ، چونكه درين ميتود روند تكاملی موضوعی و شكلی آثار از يك سو و جريان تكاملی افكار از سوی ديگر بخوبی مطالعه و برسی شده ميتواند . با آنكه آثارش را به ترتيب تاريخ ايجاد تدوين كرده ، مگر از ميتود الفبائی هم غافل نبوده . به اين معنی كه در خاتمهء هر شعر به كدام رديف مربوط بودن آن را مينويسد .

فهرست آثار منظوم حامد فاريابی ، آنگونه كگ خود وی تدوين نموده ، قرار آتيست :ء

۱ـ ادبيات حامد جلد اول : از (( 1325 - 1 / 7 / 1347 )) اين اثر دربرگيرندهء دو صد و پانزده غزل ميباشد كه در سی حرف تدوين شده اند و 2608 بيت دارد . تعدادی ازين غزل ها تاريخ ندارند . رساله « رسوا گر » در اخير اين جلد آمده است .

۲ـ ادبيات حامد جلد دوم : (( 1 / 7 / 1346 - 1369 )) « 1372 » اين اثر نيز دربرگيرندهء غزلهاست و 362 غزل دارد كه 4009 بيت ميشوند . اين جلد به ترتيب تاريخ ايجاد اشعار آماده شده است . در آخر اين دفتر ورفهايی هم افزوده شده است . و در آنها ، فهرست كلی مجموعه درج است . از برهمی و ناموزونی خط و جدول نمودار است كه اين فهرست در بستر بيماری شايد اندكی پيش از وفات آماده گرديده است . اين فهرست در شانزده صفحه است . آخرين غزل اين مجموعه « جزاء بوسه » نام دارد كه در تاريخ (( 23 / 4 / 1372 )) سروده شده . اين غزل را آخرين شعر حامد فاريابی ميتوان حساب كرد . اين هردو مجموعه { 577 } غزل دارند كه { 6617 } بيت ميشوند .

۳ ـ ادبيات حامد جلد سوم (( قصايد اوزبيكی و دری )) در آغاز اين دفتر مينويسد : « بخش قصايد دری و اوزبيكی با يك پيشگفتار » اما در متن پيشگفتار وجود ندارد . قصد نوشته آنرا داشته ، مگر عملی نشده است . بعضی ازين قصايد دو تاريخ دارند ، مثلآ قصيده « آغاز سخن » كه هم تاريخ ( 1329 ) را دارد وهم تاريخ ( 1362 ) را . اين مسئله ميرساند كه حامد فاريابی سروده هايش را بازنگری ميكرده است . در مجموعه يی كه در دست داريد ، تاريخ اولی درنظر گرفته شد . اين دفتر پنجاه و شش قصيده دارد كه جمعآ ( 2248 ) بيت ميشوند . تاريخ ايجاد اولين قصيده ( 26 / 9 / 1329 ) و از آخرين آن ( 18 / 8 / 1368 ) است . يكی ازين قصايد اوزبيكی است كه بيست و يك بيت دارد . انديشه های سياسی - اجتماعی حامد فاريابی درين آثار نسبتآ منظمتر انعكاس يافته است .

۴ ـ ترانه های جديد (( جزء دوم جلد اول ، مجموعه ادبيات )) : اين دفتر شامل اشعاری است كه در قالب چار پاره سروده شده اند . اولين آن « ترانهء عشاق » است كه تاريخ هفت ثور ( 1333 ) را دارد و آخرين آن « راه رشد سريع « ميباشد كه تاريخ ( 11 / 10 / 1364 ) زمان ايجادش است . ( 129 ) پارچه - 2446 - بيت در آن هست . در آغازين صفحهء اين دفتر ، دو بند زيرين را ميخوانيم :ء

كاش بودی صفحه وش بنمودنی ءءءءء اين جگر يعنی كنام داغها

در شهادتگاه عينی واشدی ءءءءء تا عيان ديدی زبان ابلاغها

******

چون نسوزم آتشست اين گفته ها ءءءءء كسوت ِ تعبير پوشيده زشعر

نارسا اظهار رنج است اين پيام ءءءءء گر دلی سوزد به تحقيقش زمهر

۵ ـ جلد چهارم ، قسمت اول جلد سوم ادبيات حامد فاريابی (( مثنويها ، مثلث ِ ادبی ، مخمسات ، مسدسات ، ترجيع بندها ، تركيب بندها ، مستهزاد )) شامل چهل و سه قطعه و ( 2763 ) بيت است . جمع ابيات با مجموع ابيات هر نوع سر نميخورد . نميدانم رقم جمع ابيات بر كدام معيار است .

۶ ـ اشعار سياه : اين اثر در فهرست خود ترتيب دادهء وی آمده است متكی به آن فهرست كه در اخير جلد دوم ادبيات حامد فاريابی آمده است ، ( 127 ) پارچه شعر و ( 1711 ) بيت داشته . دفتر ديگری هست با پوش سياه كه نقل دوم قصايد ، مثنويات ... ميباشد . اثر مستقلی نيست ، صرف يكی - دو پارچه افزونتر دارد . در آغاز اين دفتر كه كاپی دوم تعدادی از اشعار است ميخوانيم :ء

قسمت اول يادداشتهای حامد فاريابی ، جلد دوم ، جزء دوم ، چكامه های 1329 - 1360 و چكامه های بعداز سال 1360 تا سال ...

۷ ـ رسالهء رسواگر : اين اثر طولانيترين قصيده زبان فارسی ـ دری است كه ( ۴۶۸ ) بيت دارد . موضوع اثر ، بيان به بيراهه كشانيده شدن دختری به وسيلهء مادرش و تولد فرزندی نامشروع و كشتن آن فرزند توسط مادر دختر و جنجالهای ايجاد شده در بين خانواده ها از اثر اين واقعه است . از آهنگ پرشتاب قصيده معلوم ميشود كه در كوتاه مدت ايجاد شده است .و كار بعدی به آن صورت نگرفته . تاريخ و جای انشاد قصيده هم معلوم نيست .شاعر قصدآ نخواسته كه نوك نخی بدهد . يك صفحه يادداشت هم دارد . ضميمه دفتر اول است .

۸ ـ سحر گاه خونين : اين اثر را در شمار اثر های مستقل نياورده است . در تدوين او شامل مثنويها در جلد چهارم است . مگر با درنظرداشت موضوع و موضع تاريخی و خصوصيات داستانی ، ميتوان اثر جداگانه اش شمرد . اين مثنوی ( 268 ) بيت دارد . و بر وزن شاهنامه در عقرب ( 1346 ( سروده شده است . موضوع آن :ء فرستادن شكايتنامه مردم قندهار از مظالم گرگين به شاه حسين صفوی و اعتنا نكردن شاه مذكور به آن شكايتنامه كه توسط ميرويس هوتكی به اصفهان برده شده بود :

بنام ميرويس هوتكی ، حملهء محمود هوتكی به اصفهان و گذاشتن شاه حسين صفوی تاج شاهی ايران را بر فرق محمود هوتكی است .

حامد فاريابی افزون بر اين دفتر های شعری ، رساله های منثور هم دارد به اين هيئت و شمار:

۱ ـ خاكشناسی : اثری بوده است در شناخت خاك ، وزارت زراعت از وی گرفته بوده است .

۲ـ ميترولوژی : اين اثر هم تسليم وزارت زراعت شده است .

۳ ـ زهر شناسی : اين اثر در سال ۱۳۵۶ تسليم وزارت دفاع شده است .

۴ ـ رنگهای ادبی : اين رساله پيرامون خصوصيات موضوعی اشعار با درنظرداشت مفاهيم رنگ ها و مطابقت موضوع شعر با مفهوم رنگ ، ترتيب داده شده است . احتمال قوی است كه اين اثر در نزد محترم الحاج محمد كاظم امينی بوده باشد .

۵ ـ « بيست غزل مولوی » : اين رساله تبديل بيست غزل مولوی به نثر همراه با متن غزلهاست . اين اثر نزد نگارنده است .

۶ ـ مقدمه يی بر ادبيات كلاسيك : اين مبحث ، در مقدمه يی گزينه يی از اشعارش كه به خواهش من ، تهيه كرده بود ، آمده است . اين اثر هم نزد نگارنده محفوظ است . جهت نمودن نمونه يی از آثار منثور و سنخ فكری او ، درين دفتر آورده شد .

۷ ـ يادداشتهايی در زمينه فنون ادبی : اين يادداشت ها را جهت رهنمايی شاعران جوان تدوین كرده بوده . احتمالآ اين اثر نيز نزد محترم الحاج محمد كاظم امينی هست .

۸ ـ رنگين كمان شعر : اين اثر تآليف جمعی است . موءلفان آن محمد اسلم گذار ، رحيم ابراهيم ، حامد فاريابی ، تاشقين بهايی ، محمد كاظم امينی و شايق وصال اند . درين تذكره شرح حال و نمونه كلام « ۱۲۱ » تن از شاعران فارياب آمده است .

افزون بر اينها ، بنابر اظهار خود مرحوم حامد فاريابی مقالتی از او در رابطه به گرسنگی توسط يكی از ارگانهای سازمان ملل به انگليسی ترجمه شده و در ايتاليا به نشر رسيده است .

باری هم مرحوم گفته بود كه شماری از قصايد مشاعره بزرگ و هزارساله زبان فارسی ـ دری را كه با اين بيت عنصری

« عنبر است آن حلقه گشته زلف او يا چنبر است ؟ ءءءءء چنبر است آری وليكن ، چنبر اندر عنبر است

شروع شده است و تا روزگار ما ادامه دارد ، جمع آوری نموده است . نميدانم كه اين مجموعه است ياخير؟ قصيده او درين مشاعره « رهبر تربيت ، چهار دال » نام دارد كه در تذكره « رنگين كمان شعر » منتشره رياست اطلاعات و كلتور فارياب سال ۱۳۶۹ آمده است .

به اينترتيب مرحوم عبدالموءمن حامد فاريابی « ۶ » دفتر شعر ، « ۲ » رساله منظوم و « ۸ » رساله منثور از خود به يادگار گذاشت و سهم با ارزشی در گنجينه عالم بشريت افزود .

تعداد مجموعی اشعار حامد فاريابی در جاها و سالهای مختلف به كميت های دگرگون قيد شده است :

۱۲۰۰۰ « دوازده هزار » بيت در مصاحبه يی كه در شماره دوم ماهنامه ارمغان ( فقط دو شماره به مديريت انجنير سردار رحمان اوغلی نشر شد ) با محترم آلتين تاش ( محمد كاظم امينی ) داشته است .

۱۸۰۰۰ « هژده هزار » بيت در جريان يك صحبت در سال ۱۳۶۵ .

۲۰۰۰۰ « بيست هزار » بيت در تذكره ( رنگين كمان شعر ) .

۱۶۸۶۲ « شانزده هزار و هشتصد و شصت و دو » بيت در آخرين احصائيه يي كه در آخر ( جلد دوم ادبيات حامد ) آورده . اين رقم نيز دقيق نيست چون بعضی از اشعار از شمار افتاده اند . و نيز در مجموع يك دفتر شعر ، در رقميكه نوشته است و رقميكه از شماره دوباره آن بدست ميآيد ، تفاوت است .

گفته ميتوانيم كه حامد فاريابی نزديك به هفده هزار بيت ايجاد كرده است .

حامد فاريابی در عنوان گذاری اشعارش نيز روش خاص خود را دارد . در سروده هايش افزون بر عنوان اصلی ، عنوان فرعی نيز ميگذارد . در انتخاب عنوان بيشتر به محتوای كلی شعر نظر دارد تا بر يك كلمه ويا يك تركيب زيبا . اين دقت ، در گزينش عناوين دفتر های شعری بكار گرفته نشده است . در مجموعه « صور قلم » هردو عنوان آورده شد .

ادامه دارد